পশ্চিমী সাহিত্য সমালোচনা (Western Literary Criticism) হৈছে সাহিত্যৰ বিশ্লেষণ, ব্যাখ্যা আৰু মূল্যায়নৰ বাবে ব্যৱহৃত বিভিন্ন দৃষ্টিভংগী, সিদ্বান্ত আৰু ধাৰণাৰ সংমিশ্ৰণ। এটি পশ্চিমী সংস্কৃতিৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত সাহিত্যৰ বিষয়ে বিচাৰ কৰা হৈছে। এই সমালোচনাৰ পথই সময়ৰ সৈতে বিভিন্ন ঐতিহাসিক পৰ্য্যায়ৰ পৰা বিকশিত হৈছে, আৰু প্ৰতিটি পৰ্যায়ই সাহিত্যৰ অধ্যয়ন আৰু বিশ্লেষণৰ নতুন নতুন দৃষ্টিভংগী প্ৰৱৰ্তন কৰিছে।
এতিয়া পশ্চিমী সাহিত্য সমালোচনাৰ কিছু গুৰুত্বপূর্ণ পৰ্যায় আৰু পৰিস্ফুট বিষয়সমূহ আলোচনা কৰোঁ:
১. প্ৰাচীন গ্ৰীক আৰু ৰোমান সমালোচনা
- পশ্চিমী সাহিত্য সমালোচনাৰ মুল ভিত্তি প্ৰাচীন গ্ৰীক দার্শনিকৰ পৰা আৰম্ভ হয়। প্লেটো আৰু আৰিষ্টটলৰ মতবাদই ইষ্টাৰ্ণ সাহিত্য সমালোচনাৰ প্ৰথম দিশ নিৰ্দেশ কৰিছিল।
- প্লেটো (তেওঁৰ গণতন্ত্র গ্ৰন্থত) কবিতাৰ মূল্য পৰিসমাপ্তি কৰা আৰু সাহিত্যৰ প্ৰতি নিজৰ সন্দেহ প্ৰকাশ কৰিছিল।
- আৰিষ্টটল (তেওঁৰ পইটিক্স গ্ৰন্থত) কাব্যৰ বাচনিক গঠন, চরিত্ৰৰ গভীৰতা, আৰু নাটকীয় কাঠামো বিশ্লেষণ কৰিছিল।
২. পুনৰজন্মকালীন সমালোচনা (Renaissance Criticism)
- পুনৰজন্মকালীন যুগত গ্ৰীক-ৰোমান শাস্ত্ৰীয় মতবাদৰ পুনঃপ্ৰতিষ্ঠান হৈছিল। সাৰ ফিলিপ সিডনিৰ এন এপলজী ফৰ পইট্ৰী গ্ৰন্থত সাহিত্যৰ দ্বাৰা নৈতিক শিক্ষা আৰু আনন্দ লাভৰ বিষয় আলোচনা কৰা হৈছিল।
৩. নিউক্লাসিকাল সমালোচনা (17-18 শতিকাৰ সমালোচনা)
- আলেক্সান্ডাৰ পোপ আৰু স্যামুয়েল জনসনৰ দৰে সমালোচকসকলে ঐতিহ্যগত সাহিত্যৰ ধাৰণাত বিশ্বাস কৰিছিল আৰু সাহিত্যৰ নিয়ম-কানুনত বিশ্বাসী আছিল।
- সাহিত্যৰ মুল উদ্দেশ্য আছিল সামাজিক মূল্যবোধ আৰু নৈতিক শিক্ষা প্ৰদান।
৪. ৰোমান্টিক সমালোচনা (18-19 শতিকাৰ শেষ ভাগ)
- উইলিয়াম ৱৰ্ডসৱৰ্থ আৰু সামুয়েল টেইলৰ ক'লৰিজৰ দৰে সমালোচকসকলে অনুভূতি আৰু কল্পনাক সাহিত্যৰ মূল উপাদান হিচাপে স্বীকাৰ কৰিছিল।
- সাহিত্যৰ উদ্দেশ্য আছিল অনুভূতিৰ মুক্তি আৰু ব্যক্তিগত অভিজ্ঞতাৰ নিৰূপণ।
৫. ভিক্টোৰিয়ান সমালোচনা (19 শতিকাৰ সমালোচনা)
- ম্যাথিউ আৰনল্ড আৰু জন ৰাস্কিনৰ দৰে সমালোচকসকলে সাহিত্যক সমাজৰ নৈতিক উন্নতিৰ বাবে এক শক্তিশালী হাতিয়াৰ হিচাপে পৰিগণনা কৰিছিল।
- সাহিত্যৰ দ্বাৰা সমাজৰ আধ্যাত্মিক আৰু নৈতিক উন্নতিৰ বিষয়ে ধাৰণা কৰা হৈছিল।
৬. আধুনিক সমালোচনা (20 শতিকাৰ আৰম্ভণি)
- টি. এস. এলিয়ট, ভাৰ্জিনিয়া উল্ফ আৰু জেমছ জয়চৰ দৰে আধুনিক সাহিত্যিকসকলে সাহিত্যত নতুন অভিব্যক্তি আৰু আধুনিক শৈলীৰ বিকাশ ঘটাইছিল।
- আধুনিক সমালোচনা সাহিত্যৰ ভাঙন আৰু যান্ত্রিক সমাজৰ পৰা বিচ্ছিন্নতা অনুসন্ধান কৰিছিল।
৭. সংরচনাবাদ (Structuralism)
- রোলাণ্ড বার্থ আৰু ক্লড লেভি-স্ট্রাউসৰ দৰে সমালোচকসকলে সাহিত্যক ভাষাৰ চিহ্ন আৰু সংকেতৰ এক সংকলন হিচাপে অধ্যয়ন কৰিছিল।
- সংরচনাবাদ সাহিত্যৰ অন্তৰ্নিহিত গঠন আৰু সংগঠনৰ বিশ্লেষণৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল।
৮. পোস্ট-সংরচনাবাদ আৰু ডিকনষ্ট্রাকশ্বন (Post-Structuralism & Deconstruction)
- জাক দেরিদাৰ ডিকনষ্ট্রাকশ্বন চিন্তাধাৰাই সাহিত্যৰ স্থিতিশীল অৰ্থ অস্বীকাৰ কৰি, টেক্সটৰ অন্তৰ্নিহিত বিৰোধিতা আৰু অস্পষ্টতা উন্মোচন কৰিছিল।
- মিচেল ফুকোৰ মতবাদে সমাজত ক্ষমতা আৰু জ্ঞানৰ সম্পর্কৰ বিষয়ে সাহিত্যৰ পৰিসৰে নতুন দৃষ্টিভংগী প্ৰদান কৰিছিল।
৯. নারীবাদী সাহিত্য সমালোচনা (Feminist Literary Criticism)
- সিমোন দ্য বুভোয়ার, এলেইন শোৱাল্টাৰ, আৰু জুডিথ বাটলাৰৰ দৰে সমালোচকসকলে সাহিত্যত মহিলাৰ অভাবিত প্ৰতিনিধিত্ব আৰু গৰ্ভিত সমাজৰ পৰা আহৰণ কৰা শক্তি সমালোচনাৰ অধীনত পৰিস্ফুটিত কৰিছিল।
১০. পোস্টকোলোনিয়াল সমালোচনা (Postcolonial Criticism)
- এডৱৰ্ড সাঈদ, হোমী ক. ভাবা, আৰু গায়াত্রি স্পিভাকৰ দৃষ্টিভংগী অনুসৰি, সাহিত্যত উপনিবেশবাদৰ পৰিণতি আৰু জাতিগত বৈষম্যৰ বিষয়সমূহ আলোচনা কৰা হৈছে।
- সাহিত্যৰ দ্বাৰা উপনিবেশবাদী শক্তিৰ বিপৰীতে কলোনিয়াল জাতিসমূহৰ আত্মপৰিচয় প্ৰতিস্থাপন কৰা হৈছে।
উপসংহাৰ:
পশ্চিমী সাহিত্য সমালোচনা পৰিস্ফুটিত হৈছে বিভিন্ন ইতিহাসিক যুগ আৰু তত্ত্বৰ মিশ্ৰণে। ইয়াৰ মাধ্যমে সাহিত্যৰ নানা দৃষ্টিকোণ আৰু মনোভাবৰ পৰ্যালোচনা কৰা হৈছে। সাহিত্যৰ গভীৰতা আৰু অৰ্থকথা বুজা আৰু বিশ্লেষণৰ ক্ষেত্ৰত পশ্চিমী সাহিত্য সমালোচনাই এক গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে।
Comments
Post a Comment